«Hemmesi derman, hemmesi zäher. Tapyjy doza kesgitleýär». Paracelsusyň bu sözlerini güneş şöhleleri üçin-de ulanyp bolar.

40-50 ýyl mundan öň güneşiň peýdasy diýseň şübhesizdi, emma häzir biz her ýerden güneş şöhleleriniň adamyň bedenine nähili howplydygy we olaryň öňüni almak näderejede möhümdigi barada eşidýäris.

Onda güneş biziň dostumyzmy ýa-da duşmanymyz? Şöhlelerinde sagatlap ýatmalymy ýa-da derimizi ony ähli ýylda goramalymy?

Günüň bedene peýdasy

Çagalykdan bäri biz güneşde bolmak saglyk üçin peýdalydygyny bilýäris, sebäbi güneş täsiri astynda beden örän möhüm witamin D öndürýär.

D witamini biz üçin hökman zerurdyr. Ol diňe kalsiýi siňdirmäge kömek etmeýär, ýagny süňkleri, saçlary we dyrnaklary güýçlendirýär, emma şeýle-de uky düzedişine kömek edýär, immuniteti güýçlendirýär we hatda bedeni wagtyndan öň garamandan goraýar.

Gynansagam, diňe iýmitlerden biz ony ýeterlik miqdarda almaýarys we ýylyň dowamynda güneşli günleriň azlygy we sowuk möwsümde ýapyk eşikler geýmek zerurlygy, biziň klimatyň görnüşinde adamyň bedeni üçin iň möhüm witamin D ýetmezçiligine getirýär.

Mundan başga-da, häzirki barlaglaryň maglumatlaryna görä, Awstraliýadaky käbir adamlarda güneşden goranyş serişdeleriniň aşa köp ulanylmagy sebäpli witamin D ýetmezçiligi görülýär.

Günüň täsiri diňe witamin D bilen çäklenmeýär. Özüniň güneş şöhlesi köp metabolik prosesleriň katalizatory bolup, bedeniň dogry işlemegine mümkinçilik berýär. Meselem, gijeki işde işleýän we tebigy ýagtylykda az wagt geçiren adamlar uky ýetmezçiligi, depressiýa, ýadawlygyň artmagy, artykmaç agramyň aýrylmazlygy ýaly ýagdaýlardan ejir çekýärler. Bu ähli bozulmalar güneş ýagtylygynyň ýetmezçiligi bilen baglanyşykly.

Günüň adamyň bedenine zyýanly täsiri

80-nji ýyllarda lukmanlar we media ultrabinafşaly şöhleleriň saglyk üçin zyýanly bolup biljekdigini has işjeň gürrüň bermäge başladylar.

UV şöhleleriniň (ultrabinafşaly) derä aşa täsiri adamyň bedenine zyýanly täsir edýär.

Ilkinji nobatda, aşa güneş şöhleleriniň täsirinde immunitet zaýalanýar. Günüň aşa ýagtylygy dürli keselleriň işjeňleşmegine getirip biler. Şoňa görä, käbir hroniki keselli adamlara aşa güneşde bolmak maslahat berilmeýär.

UV şöhleleriniň täsirinde fotogerleşme we kanserogenez prosesleri işjeňleşýär.

Fotogerleşme güneş şöhlesiniň täsiri sebäpli deriniň wagtyndan öň garraýşy. Ultrabinafşaly şöhleleriň aşa miqdary aşa radikallaryň emele gelmegine sebäp bolýar – bular bedeniň öýjüklerine zyýan ýetirýän aýratyn bölejiklerdir. Günüň täsiri deriniň wagtyndan öň garraýşynyň esasy sebäpleriniň biri bolup durýar.

Kanserogenez – rak öýjükleriniň emele gelmegidir. Adatça olar adam bedeninde hemişe diýen ýaly ýüze çykýar, emma kiçi miqdarda, we beden olary ýeňýär. Emma olar köp bolsa we kontrolsyz bölünse, rak ösmäge başlaýar. Aşa ultrabinafşaly şöhleleriň täsiri rak ösmek üçin başlangyç nokat bolup biler.

Ultrabinafşaly şöhleleriň görnüşleri

Ultrabinafşaly şöhleler iki görnüşe bölünýär – A we B. Olary UVA we UVB diýip belleýärler. Olar derä dürli görnüşde täsir edýärler.

B görnüşli şöhleler deriniň garalmasyna jogapkärdir. Olaryň täsiri netijesinde deri özüniň ýokarky gatlagyny galyňlaşdyrýar we melanin atly pigment öndürmäge başlaýar.

Melanin deriniň öýjüklerinde we saçlarda bar bolup, her adamyň özboluşly reňkini üpjün edýär. UVB şöhleleriniň täsiri bilen has köp melanin öndürilýär, we deri has garalýar, ýagny, güneşde ýanyp garalýar. Melanin deň paýlanmasa, biz pigmentasiýa alýarys, ýagny, sepkil we pigment tegmilleri emele gelýär. B görnüşli şöhleler şeýle-de deriniň “ýanmagyna” – gyzarma we ýanma – sebäp bolýar. Adam kölege geçmelidigini duýýar.

A görnüşli şöhleler has howpludyr. Olar deriniň garalmagyna, gyzarmagyna ýa-da ýanmagyna sebäp bolmaýarlar, emma UVB şöhlelerinden has çuňňur aralaşyp, öýjükleri zaýalap, fotogerleşmä we kanserogeneze sebäp bolýarlar.

Ultrabinafşaly şöhleleriň zyýanly täsirlerinden derini nähili goramaly

Biz günüň bedene köp peýdaly täsirleri bar we saglygymyz üçin zerurdygyny anykladik. Emma aşa günüň täsiri hem deriniň gözelligine, hem-de umumy saglyga uly zyýan ýetirip biler. Şu sebäpli derini güneşden goramak gerek.

Günüň täsirlerinden goranyş üçin güneşden goranyş serişdeleri ulanylýar.

Häzirki wagtda bu serişdeler dürli görnüşlerde elýeterlidir – krem, losýon, jel, stik, spreý we ş.m. Emma serişdeleriň görnüşi diňe ulanyş amatlylygyny kesgitleýär.

Bu serişdeleriň güneşden goranyş täsiri UV filtrlari atly ýörite komponentleriň düzümine girmegi bilen üpjün edilýär.

Himiki filtrlari

Bu görnüşli filtrlari organik birleşmeler bilen görkezilýär. Bu birleşmeleriň atlaryny bilmek adaty sarp ediji üçin zerur däl, sebäbi olar köp we serişdeleriň düzüminde dürli görnüşde görkezilip bilner. Emma olaryň täsiri diýen ýaly birmeňzeşdir.

Olar derä sürtülende bölekleýin derä aralaşýarlar we ultrabinafşaly şöhleleri özleşdirýärler.

Fiziki filtrlari

Olar şeýle hem mineral filtrlari diýip atlandyrylýar, sebäbi olar titanium dioksidi we sink oksidini öz içine alýarlar.

Olar ak reňkli, ýarym açyk maddalardyr we tozan görnüşinde bolýar. Bu maddalar boýaglarda ak pigment hökmünde ulanylýar we käbir dermanlaryň doly maddasy hökmünde ulanylýar. Bu maddalary iň ownuk tozan görnüşinde (mikronizirlenen) kosmetiki serişdeleriň düzümine goşýarlar. Bu maddalar inertdir, himiki reaksiýalara girmän, derä aralaşman, üstünde galýar we güneş şöhlelerini ýaýradyp, gaýtaryp, derä täsir etmezlige ýol goýmaýar.

Güneşden goranyş serişdelerini nähili saýlamaly

Güneşden goranyş serişdesini saýlanyňyzda, ilkinji nobatda, onuň A we B görnüşli şöhlelerden goranyş üpjün edýänligine göz ýetiriň. Paketde UVA/UVB görkezilmelidir. Diňe B görnüşli şöhlelerden gorap bilýän serişde ulansaňyz, teniňiz garalmaz we ýanmaz, emma deriňiz A görnüşli şöhlelere täsir eder, bu bolsa has zyýanlydyr.

Ikinji möhüm mesele filtrlariň görnüşidir.

Häzirki wagtda bazarda esasan himiki filtrlari bilen serişdeler bar. Olar derini güneşden gowy goraýar, emma özleri takmynan 20% ulanyjylarda allergiýa ýa-da fotosensibilizasiýa (güneş şöhlelerine täsir edende allergiýa) döredip biler.

Güneşden ýokary goranyş derejesine eýe bolan krem döretmek üçin onuň düzümine köp mukdarda filtr goşmak gerek, emma bu maddalaryň konsentrasiýasy näçe ýokary bolsa, allergiýa ýa-da fotosensibilizasiýa töwekgelçiligi şonça ýokary bolýar. Şu sebäpli öndürijiler azyndan üç ýa-da ondan köp organik filtr öz içine alýan formulalary döredýärler. Bu usul her bir maddaň paýyny azaltmaga mümkinçilik berýär we allergiýanyň ösmegi ähtimallygyny azaldýar, emma güneşden ygtybarly goranyş üpjün edýär.

Güneşden goranyş serişdeleriniň goranyş derejesini nähili saýlamaly

Güneşden goranyş serişdeleriniň paketlerinde goranyş derejesi (SPF) görkezilendir – 2-den 100-e çenli. Gowy goranyş üpjün edýän serişde haýsy we maksimum goranyş derejesini saýlamalymy? Bu soragyň jogaby, kimiň ulanýanlygyna we haýsy şertlerde ulanýanlygyna baglydyr.

Adamyň derisi näçe açyk reňkli bolsa, şonça ýokary goranyş derejesine mätäçdir. Garaňky tenli ýa-da biraz garalan deri beýle ýokary derejä mätäç däl.

Harydyň nirede ulanylýandygyna baglydyr. Mysal üçin, orta giňişliklerde plýažda güneş ekwatora has golaý ýaly işjeň däl. Suw kenarynda güneş nurlary has işjeň bolýar, sebäbi nurlar suw ýüzünden gaýtaryp, has ýokary goranyş gerek bolýar. Orta giňişliklerde şäher şertlerinde güneşden goranyş serişdesini ulanyp bolsaňyz, pes goranyş derejesi ýeterlikdir. Emma güneý tarapyna, deňiz kenaryna dynç almaga gidýän bolsaňyz, iň ýokary goranyş derejesine eýe bolan krem almagyň zerurlygy ýok, sebäbi goranyş derejesi näçe ýokary bolsa, güneş filtrlerine garşy allergiýa töwekgelçiligi şonça ýokarydyr.

Güneý tarapyna dynç almaga gideniňizde 30-50 derejede goranyş saýlamak has gowudyr.

Güneşden goranyş serişdesini nähili dogry ulanmaly

Güneşden goranyş serişdeleri «suwa» görnüşinden losýona, kreme ýa-da erän balsama çenli dürli görnüşlerde bolup biler, emma olaryň täsiri dogry ulanylmagyna baglydyr.

Iň köp ýalňyşlyklar – güneşden goranyş serişdesini ýeterlik mukdarda ýa-da örän seýrek ulanmaga degişli.

Doly goranyş üpjün etmek üçin tutuş bedene azyndan 30 ml krem ulanmak maslahat berilýär. Bu 5-6 çaý çemçesine deňdir. Suwda ýüzenden soň, tahýa bilen süpürlenden soň ýa-da her üç sagatdan soň serişdäni täzeden ulanmak gerek.

Günüň täsirinden goranmak üçin başga näme etmeli

Güneşden goranyş serişdeleri, güneş nurlarynyň bedene zyýanly täsirini ep-esli derejede azaldýar, emma bu howpsuzlyk düzgünlerini äsgermezlik etmek we güneşin yssy şöhlesinde sagatlap ýatmak zerurlygy diýmeýär. Ölçegli hereket etmek maslahat berilýär: sagat 11:00-den 15:00-e çenli güneşde bolmazlyk, göni güneş şöhlesinde däl-de, ýarym kölegede güneşlenmek we sagatlap güneşde bolmazlyk. Güneş wannasyny 15-20 minutdan başlap, güneşde bolmak wagtyny ýuwaş-ýuwaşdan artdyrmak gerek.

Güneş nurlary bedene täsir edýär, şonuň üçin köp wagt güneşde bolsaňyz, özüňizi içerden goramaly: suw içip, onuň ýitgisini doldurmak, iýmitiňize antioksidantlary öz içine alýan önümler goşmak – gök önümler, gök çaý, gyzyl çakyr (ölçegli mukdarda).

Gyşda güneşden goranyş krem ulanmaly my

Dört möwsümi anyk bolan orta giňişliklerde ýaşaýan bolsaňyz, güýz we gyş aýlarynda güneşden goranyş krem size gerek däl. Şu wagt hatda gyşda demirgazyk sebitlerde hem güneşden goranyş serişdelerinden peýdalanmaly diýen pikirleri duýup bilersiňiz, emma hakykatda, gyşda güneşi örän az görýäris, şonuň üçin ondan doly mahrum bolmak dogry däl. Deri hem UV filtrlardan dynç almaly.

Gün bize duşman däl, eger ölçegli we akylly çäreler görkezilse. Uygun güneşden goranyş serişdesini saýlaň we güneş wannasyny göwünlikli geçiriň!